Herkes, tümü, yaşamını dolduran insanlar çekip gittiler ve geride kalan sensin. Şimdi çekip gitme sırası sende. Seninle, daha önce seni bırakıp gidenler bir kez daha çekip gidecekler ve dönmeyecekler artık. Sendin son ilmek, bağlantı. Şimdi vedalaşma sırası sende. Sen ayrılırken senden daha önce ayrılan herkes aynı zamanda vedalaşacak. Onları da götüreceksin, anıların, belleğinde tuttuğun onca şeyle birlikte. Hazırlan. Nereye gittiğini, ne olacağını bilmiyorsun. Öncekilerin yanına gittiğin düşüncesiyle avunman boşuna olur. Toptan bir yok oluşun, hiçliğin eşiğine bastığını biliyorsun. Senden kalacak iz, anı dönüp sende hiç yankılanmayacak. Bilemeyeceksin kimin belleğiyle anımsanacağını, yaşatılacağını. Yaşatılmak elbette sözün gelimi. Yaşayana katılmak, eşlik etmek diyelim. Yine de ayrılık, veda denen şeyi ayağa düşürmemek, arkada düzgün, saygılı, dost bir imge bırakmak gerek. Niye diye sorma. Bana inan. Böylesi daha iyi. Bir şiir, bir dize, sözcük… Hatta içinde yaşamlar tutan, kaldıran, yükselten bir ses… O ses doldurabilir zamanı, nesneleri ve zamana olabildiğince dayanır. Ne kadar bilinmez ama seni anımsatır. Anımsamaları yayar, dolayımlar, başka seslere katabilir. Olması gereken ya da yapılabilecek tek şey budur. Ayrılığı yazıya geçirmek, dünyanın belleğine iliştirmek... İnsan yiter gider ama mektup adresini aramayı sürdürür. Bu sesi, senin sesini de arayan, özleyen, duymak isteyen biri çıkabilir bir gün.

*

Cevat Çapan’ın şiirinden söz edilebilir mi, günümüz Türk şiirinde bunca şiirsel atak, söylem arasında? Kalkan toza bakılırsa hiç sesini çıkarmadan köşeye çekilmek, alın, şiir de sizin olsun, deyip sesini hiç çıkarmamak doğru görünür. Şiir buysa benim yazdıklarım başka bir şeydir o zaman. Söz gelip şiir nedir’e dayanır haliyle. Şiir yazan, şiir hakkında yazan, irili ufaklı onca sözü, yargıyı dünya yazın heybesine doldurup heybesinin yükü altında iki büklüm, canhıraş çığlık atmayı yine de sürdüren "biz” çoğunluk için, kendi ellerimizle yere bıraktığımız ve yerden kaldırdığımız şeydir şiir olsa olsa. Çapan gibi dillerin, dünyaların şiir denizlerinde kasıntısız ve iyelenmeksizin (sahiplenmesiz) yüzen, o denizin tuzlu, acı, tatlı suyunu içmiş bir deyişler, sesler ve sessizlikler ustası bırakır başkalarına hiç kuşkusuz şiir üzerine konuşmayı da yazmayı da. Elbette onun bir evrensel (küresel) şiir eylemcisi (aktivist) olduğunu bilerek yazıyorum bunu. Şiir üzerine nesi varsa esirgememiştir, sözünü de. Paylaşmıştır. Şiir yazmak bir hak bile değil, doğaldır onda. Dağlarca’ya benzercesine şiirlemek Çapan için bir tür yaşamak gibi doğaldır. Şiiri okur, yazar gibi yaşadığı, yukarıdaki son dört şiir kitabı örneğinden apaçık bellidir. Dolayısıyla şiir onun için ayrı bir işlem, uygulama ulamı (kategori) değildir. Bir işletim dizgesi (sistem), uzmanlık alanı, bir tanımlama, dizgeleme (sistemleştirme) yöntemi, biçimi değildir. Büyük düşünceleri, yapıları elbette bilmez değildir. Düşüncenin ve insanın tarihine kimsenin olmadığınca yakındır. İnsanlıkla, coğrafyayla, tarihin zamanıyla, dünyayla büyümüş, duymuş, yaşamıştır. Yazdığından kolayca anlaşılır bu. İstese erim alanı içindedir kuram, şiirler bilgisi, açıklaması, doğrulama ya da yanlışlamaları. Ama şiir, kuramın az kıyısında, berisinde ya da ötesinde açan, ne yapılsa yine açılıp saçılmasını sürdüren bir adsız sansız şey, bilinmezliğinden gocunmasız, öyleliğinden duygu bağışığı, nasılsalığından onanmış ve güzelleşme uğruna öznesini beklerceli, yapılmaya özlemli ve uzanık bir varlık düzenidir.

Sözün özü Cevat Çapan kaygısız bir kaygılıdır. Bunun anlamı; dil emekçiliği, işçiliği… Diller ve onların anlatma yetenekleri, dışavurma türlemeleri (çeşitleme), başka başka dillerin birbirleriyle eşleşmeleri, uyumsuzlukları, beğenmezlikleri ama yine de çözüm üretme güçleri, vb. sınanmış, Cevat Çapan bir diller çarpanı olmuştur. O bir dili ötekine vurarak dillerarası bir alan açmış, sanırım herhangi bir dile özgülenemeyecek ara çözümler, dışavurumlar, anlatımlar bulmuş, eline aldığı dili daha varlamış, öteki dilden varsıllamıştır.

Tüm bu eşsiz birikim doğal olarak onun şiirinin enginliğini, incelikli kavrayış gücünü oluşturur. Bu savsız, kendini gösteren değil, silen, göstermeyen ama varolmaktan, dışsallaşmaktan hoşnut, hatta mutlu şiir kendine bir yer açma, şiirin tarihine geçme çabası, girişiminden yoksunsa yarışma yeteneği taşımadığından değil dilleri yarıştırmanın saçmalığından ötürü öyledir. Diller el ele verir, kardeşlenir onun şiir dilinde. Türkçenin ardından öteki dillerin duyguları, uzam/zaman bağıntıları, coğrafyaları, tarihleri ve yolculukları sezilir şiir altında, duyarlı okurca. Şiire verdiği dünya emeği bilinmeseydi bu yargılar yine verilirdi, en azından kendi adıma bunu söyleyebilirim. Çünkü onun coğrafyasının, düzeninin, havasını dolduran varlıkların adları da bir ekin (kültür) içine sığmaz.

Az önce dillerin yarıştırılmasından söz ettim. Bunu yapmak istemiyor ama dilleri yatıştırmak istiyor, yatıştırıyor. Huysuz atı yatıştırır, içinin olanca güzelliğini, iç gücünün yeteneğini ortaya çıkarır gibi dili (Türkçeyi) kendi güzelliğine, varsıllığına inandırıyor. Höykürmesi, çığlıklar atması, böğürmesi, sinirce bunalımlar geçirmesi, güvenilmez kaypak bir kişilik taşıması gerekmiyor dilin. Tüm direniş, eşitlik çağrı ve biçimleri gözetilerek verilmiş bir yargıdır bu. Dil dizginlenemeden duyguların, düşüncelerin tartımı, aktarımı gerçekleşemez. Eldeki aygıtın aynı zamanda bir suç aygıtı olmadığını kestiremez kimse. Oysa Çapan düşüncesi ve şiiri aydınlanmanın, insanlaşmanın, direnmenin ve geleceğin eşitlikçi dünyasının da şiiridir. Onu çeviri savruntusu içinde yeni türden insancalığa (hümanizma) taşıyan bu değil mi?

İşte bu bizi bir tür yerini ve zamanını yitirmiş olumlu bir duygulanıma (melankoli), hatta eşik hüznüne taşıyor. Ama çok somut, fiziksel bir hüzün baskını değildir bu. Şiirin bütünü hüznün imgesi olmaktan uzak kalır özellikle. Çapan, deneyim ve şiir bilgeliğiyle bunun olumsuz sonuçlarını çoktan bilir. Şiirin tümü hüznün imgesine dönüşürse şiir ağızdan ağıza dolanmaya, her aktarımda içeriğinden boşalmaya başlar. Neden dile takıldığı bilinmeyen, anlamıyla bağı kopmuş bir ortak (anonim) gündelik yaşam tepkisine dönüşmek kimi şair ve şiir için önemli sayılsa da Cevat Çapan öyle bir şair değil ve bunun şiirini yazmazdı. Böylece hüznün sahte, eğreti yoğunluk ve dayatmalarından bağımsız, kitabın ve şiirin (poetika) geneline yayılan bir türselliğe çıkılır. Adagio diyebiliriz buna ya da 19. yüzyıldan İspanyol şair Becquer’e gönderme yapabiliriz ama daha kıta içlerinden erken ya da geç coşumculara çıkmamız hiç doğru olmaz. Çapan’ın şiir çizgisine aykırıdır bu. Daha barok, incelikli, duyarlı, güneyli bir Latin yazgıcılığı… Ama özellikle 20. yüzyıl ve onun öyküsüyle iç içe. Baroğu 20. yüzyılda yorumlama girişimi denebilir. Dolayısıyla anlatımcılık, gündelik yaşam izlenim ve aktarımları, gündeliğe katışmış duruşun, bakışın olmakla olmamak arasında ipildeyen, kesinliğini yitiren görüntüleri, zaman zaman düşünmeye alınmış bedenin ayrıştırılmış gerekçe ve işlevi, bütün bunları birden kavrayan bilincin yitim duygusu, bunun yiğitçe, cesaretle üstlenimi, vb. ile taşındığımız Akdeniz, Latin, Angelopoulos’tan (Sonsuzluk ve Bir Gün, 1998), Tabucchi’den (İsabel İçin Bir Mandala, 2013) söz etmemiz hiç de yanlış olmayacaktır.